Greinin birtist á Vísir.is: https://www.visir.is/g/20212074569d/getum-vid-leitt-jafn-rettis-bar-attu-heimsins-med-al-voru-lofts-lags-ad-gerdum-
Fyrir nokkrum árum fékk ég tækifæri til þess að fara uppá Sólheimajökul í gönguferð. Landslagið á jöklinum var einstakt. Hvítir og bláir litir, djúpar og hrikalegar sprungur sem urðu skarpari í svartri öskunni sem barst um jökulinn og minnti á eldinn og hitann frá hinni kraftmiklu Kötlu sem hvílir undir ísnum. Ég varð dolfallin yfir þessu landslagi og langaði þar helst að vera. Ég fékk mér því vinnu sem leiðsögumaður og varði sumrum og fríum frá skóla gangandi um skriðjökla með ferðamönnum, fjölskyldu og vinum sem urðu jafn agndofa og ég yfir þessu vetrarríkidæmi.
Eins dásamlegt og það hefur verið að fá að verja tímanum á skriðjöklum landsins er þó stutt í hryggð. Hitinn eykst og það er ekki Katla sem ógnar. Breytingarnar eru hraðar og bráðnunin ógnvekjandi. Það sem er hvað mest ógnvekjandi er það að mannfólkið geti haft þessi áhrif. Meiri áhrif en eldfjöllin. Að rannsóknir hafi komist að því að mannfólkið sé búið að breyta loftslaginu á jörðinni allri. Að mannfólkið sé búið að bræða niður jökla og halda fyrir þá jarðarfarir.
Ég veit að ég er búin að teikna upp hörmungarmynd hér en það er þó ljós í myrkrinu. Fyrst við mannfólkið höfum kraft til þess að valda slíkum skaða getum við líka snúið við blaðinu og breytt til hins betra. Við verðum að gera það.
Það er ekki einungis fyrir jöklana og fólk eins og mig sem vill spóka sig um þá sem við verðum að breyta um stefnu. Það er miklu meira í húfi. Loftslagsbreytingar hafa áhrif á mörg önnur gildi sem við mörg hver höldum á lofti í dag. Fyrir þremur árum vann ég að verkefni með Amnesty International í Vancouver, Kanada. Verkefnið fjallaði um kynjajafnrétti sem hljómar kannski ekki endilega tengt loftslagsbreytingum við fyrstu sýn en þegar betur er að gáð eru þessir málaflokkar nátengdir. Verkefnið leiddi mig að skýrslu frá Sameinuðu þjóðunum sem útskýrði það að meiri ógn stafar af loftslagsbreytingum fyrir konur en karla. Það er því gífurlega mikilvægt að sporna við loftslagsbreytingum ef að kynjajafnrétti á að nást í heiminum.
Konur verða fyrir barðinu á loftslagsbreytingum á margan og ólíkan hátt en margar hverjar sem verða einna verst úti búa á suðurhveli jarðar. Í skýrslu frá Sameinuðu þjóðunum kemur fram að í Afríku og Asíu starfi stór hluti kvenna til að mynda við landbúnað. Þurrkar og óútreiknanleg veðurmynstur hafa því mikil áhrif á fæðu- og efnahagslegt öryggi þeirra en yfirleitt eru þessar konur nú þegar í viðkvæmari stöðu en karlar í sambærilegum aðstæðum. Konur sjá einnig iðulega um að sækja drykkjarvatn fyrir fjölskyldur sínar og þurfa oft að ferðast langar vegalengdir til þess að verða sér úti um vatnið. Loftslagsbreytingar gera þetta verkefni mun erfiðara og hættulegra þar sem aðgangur að vatni fer versnandi og hefur það áhrif á fjölskyldurnar og landbúnaðinn sem þær treysta á. Nýleg rannsókn eftir Carrico og félaga (2020) sem fram fór í Bangladesh hefur einnig sýnt fram á það að í kjölfar þurrka og hitabylgna aukast líkur á því að ungar konur og stúlkur séu neyddar í hjónabönd sem ógnar heilsu þeirra og öryggi. Í grein eftir Gaard (2018) kemur hið sama fram en þar er einnig fjallað um að konur séu líklegri til þess að láta lífið í náttúruhamförum eins og flóðum þar sem þær hafa til dæmis síður lært að synda og þurfa einnig að bera ábyrgð á því að bjarga fjölskyldum sínum. Í slíkum hörmungum enda börn því oft móðurlaus sem kemur sérstaklega niður á menntun stúlkna, eykur ungbarnadauða og eykur líkur á því að börn séu seld í kynlífsþrælkun. Á norðurhveli má líka sjá kynjaójafnrétti sem stafar af loftslagsbreytingum. Í rannsókn Whyte (2017) er til að mynda fjallað um þá auknu hættu á mansali sem konur af frumbyggjaættum á norðurslóðum geta orðið fyrir nú þegar hafísinn bráðnar og nýjar sjóleiðir opnast. Þá hefur rannsókn í Bandaríkjunum einnig sýnt fram á mismunum sem hinsegin fólk verður fyrir í kjölfar náttúruhamfara eins og fellibylja en hætta er á því að sá hópur verði útilokaður frá því að hljóta neyðaraðstoð í kjölfar náttúruhamfara af völdum loftslagsbreytinga.
Þegar litið er yfir dæmi sem þessi má að vissu leyti þakka fyrir það að búa á Íslandi í dag. Við erum leiðandi þjóð hvað kynjajafnrétti varðar og loftslagsbreytingar hafa hingað til ekki haft eins alvarlegar afleiðingar fyrir flest okkar og margar aðrar þjóðir heimsins. Við höfum tækifæri til þess að halda áfram að vera leiðandi þjóð og getum stuðlað að kynjajafnrétti í heiminum með því að snúa við þeirri hættulegu vegferð sem við erum á í loftslagsmálum. Líkt og Katla búum við yfir mætti eyðingarinnar en einnig yfir mætti til þess að móta nýtt land, nýjan og betri heim.
Fyrst okkur er það annt um fallegu jöklana okkar að við höldum fyrir þá jarðarfarir þegar þeir deyja þá ætti okkur að vera nógu annt um fólkið okkar og velferð þess. Við getum sýnt það í verki með alvöru aðgerðum. Við þurfum ekki að halda fleiri jarðarfarir fyrir fólk og jökla útaf manngerðri loftslagsvá.
Höfundur er meðlimur Ungra umhverfissinna og MSc nemi í Global Environmental Governance, Sustainability and Climate Change við Vrije Universiteit Amsterdam.
Greinin er hluti af Aðgerðir strax! , herferð Loftslagsverkfallsins til að vekja athygli á þörfinni á róttækari loftslagsaðgerðum af hálfu íslenskra stjórnvalda.
Við krefjumst þess að
Lýst verði yfir neyðarástandi í loftslagsmálum
Loftslagsmarkmið verði lögfest
Dregið verði úr heildarlosun ásamt landnotkun um a.m.k. 50% fyrir árið 2030